يزد در طول تاريخ ايران پس از اسلام به خاطر موقعیت جغرافیايي محل مناسبي براي مهاجرت زرتشتیان به شمار مي‌‌رفت. برخي سکونت زرتشتیان ایران در يزد را به حمله اعراب و کوچ يزدگرد سوم و خاندانش به مناطق مرکزي نسبت می‌دهند. شباهت اسمی يزد و يزدگرد ساساني و وجود مکان های مقدس زرتشتیان مانند چک چک و پیر نارکي هم گواه این ماجرا است. اما داستان سکونت زرتشتیان ایران در يزد به اتفاقات تاریخی پس از اسلام بر می‌گردد. در منابع تاريخي قبل از صفويه، اطلاعات خاصی از سکونت زرتشتیان در یزد پیدا نمي شود. اما مهاجرت زرتشتیان مناطق شمالي و شمال شرقي ايران به يزد در زمان هجوم تیمور گزارش شده است. در این مطلب، تاریخچه ای از سکونت زرتشتیان ایران در یزد را برای شما خواهیم گفت.
زرتشتيان ایران پس از حکومت ساسانی
زرتشتیان ايران پس از حکومت ساساني از اکثریت به اقلیت پراکنده تبديل شدند. بنابر شواهد تاريخي، برخی از زرتشتیان در چین، تعدادي در شمال غرب هند (نیاکان پارسیان) و گروه‌های پراکنده ای در جنوب و شمال شرق ايران ساکن شدند. از میان اين جمعیت، زرتشتیان چین و هند در فرهنگ محیط پیرامون تحلیل رفتند. زرتشتیان ايران تا قرن چهارم ق در مناطقي چون شیراز، سیرجان، کرمان، ري و شمال شرق ایران سکونت داشتند.
در قرون اولیه اسلامی، درباره حضور زرتشتیان در يزد به عنوان کانون تجمع زرتشتيان ايران حرفی زده نشده است. هر چند گزارش سفرنامه‌نويسان و سیاحان به وجود مكان‌هايي چون قلعه مجوس در يزد و قدمت باستاني مکان های مقدس زرتشتیان (پیران‌گاهان زرتشتی)، می تواند بیانگر حضور حداقلي زرتشتیان بومي باشد.
چک چک یکی از مهم‌ترین نیایشگاه‌های زرتشتیان ایران در یزد
[tds_note] در شهر یزد هستید؟! تجربه بازدید از موزه فرهنگ و تاریخ، آتشکده و دخمه زرتشتیان یزد را از دست ندهید. [/tds_note]
اهميت یزد در طول تاریخ
يزد در قرون اولیه اسلامي با وجود گذشته باستاني در عرصه سیاسي اهمیت کمي داشته است. از اواسط قرن پنجم ق به بعد و طي سه دوره آل کاکويه، اتابكان و آل مظفر، يزد شهرت يافت. از دوران مغول به بعد نبز به رغم آشفتگي سیاسي ايران، یزد از آرامش نسبي برخوردار بود. با حضور تیمور در ايران، شاهرخ امیر چقماق شامي در منطقه دست به اقدامات عمراني زد. در واقع يزد به خاطر دوری از مراکز اصلي قدرت، موقعیت خاص جغرافیايي و عدم همجواري با قبايل صحراگرد مهاجم، آرامش بیشتری نسبت به دیگر مناطق ایران داشت.
آغاز مهاجرت زرتشتيان به یزد
همانطور که اشاره شد، حضور حداقلي زرتشتیان بومي يزد در قرون اولیه اسلامي تايید شده است. اما به دنبال حملات چندگانه تیمور به ايران، بسیاري از زرتشتیان خراسان از اين خطه فراري شده و در کرمان و به ويژه يزد سكني گزيدند. اين هجرت ناشي از رشد هرج و مرج و بالا گرفتن آزار مسلمین به زرتشتیان بود. به طوری که طبق نامه‌اي به پارسیان هند، فرار سه هزار زرتشتي از خراسان و سکونت در يزد گزارش شده است.
اين کوچ اجباري، معتبرترين کانون زرتشتیان ايران در یزد را تشکیل داد.
مطابق با نامه‌های موجود زرتشتیان ایران به پارسیان هند در زمان حکومت صفوی، مجموع آمار زرتشتیان روستاهاي شريف آباد و ترک اباد با يزد مجموعاً 5400 نفر، خراسان 500 نفر، قزوين 300 نفر و زرتشتیان کرماني و خراساني ساکن در کرمان 2500 نفر آمده است.
روستاهای زرتشتی نشين یزد
در هر صورت گذشته از بحث آمار و ارقام، درباره نحوه اسكان زرتشتیان يزد نیز نکات جالبی وجود دارد. به طوری که اين اقلیت عموماً در روستاها گرد هم آمده اند. آن ها سعي داشتند به دور از دغدغه حضور میان اکثريتي مسلمان، بافتي اکثراً زرتشتي را ايجاد نمايند. بر اين اساس، مهمترين مراکز تجمع آن‌ها در دوران حکومت صفوی را مي توان به صورت زیر بیان کرد.
[tds_note]برای اقامت در خانه نارتیتی و همنشینی با یک زوج زرتشتی یزدی، اینجا را کلیک کنید.[/tds_note]
تُرک‌آباد
قدمت اين آبادي که از توابع اردکان و در نزديكي شهر کنوني واقع شده، به دوران آل مظفر باز مي گردد. در روزگار صفويه، اين روستا به واسطة موقعیت مطلوب کشاورزي و بعد مسافت از مراکز شهري، چنان مورد توجّه زرتشتیان واقع شد که نه تنها بافت جمعیّتي آن را، يكدست زرتشتیان تشكیل مي دادند، بلكه با اسكان موبدان موبد ايران و نگهداري آتش ورهرام که بايستي در محل استقرار موبدان موبد نگهداري شود، به عنوان مهمترين کانون زرتشتي‌گري ايران درآمد.
شَرف‌آباد
روستاي شَرْف‌آباد نیزدر اين دوران مانند ترک‌آباد، بافتي کاملاً زرتشتي نشین داشت. قدمت آتشكده آن تا روزگار صفوي نیز وجود چندين جايگاه متبرک زرتشتي در آن چون: پیراشتاد ايزد، پیرشاه تشترايزد، پیرشاه مهرايزد، پیرشاه آدرخوره و پیر سبز که مستوفي بافقي آن را توصیف نموده، همگي دال بر اهمیت و جايگاه آن نزد زرتشتیان عصر صفوي بود.
سایر روستاها
اکثریت مردم نعيم‌آباد و فتح‌آباد زرتشتي بودند. همچنین روستاهايي چون نصرآباد، خرمشاه، مريم آباد، اهرستان، مزرعه کلانتر، آبشاهي، چم و گردفرامرز نیز در جاي دادن به زرتشتیان شهرت داشتند. به هر روي، گرچه مناطق مذکور معرف تمايل زرتشتیان يزد به تمرکز در مناطق روستايي بود، اما اين به مفهوم عدم حضور کامل ايشان در حوزه شهری در مناطقی چون “محله گبران” به شمار نمی رفت.
در اینستاگرام ، رو به راه را دنبال کنید.
منبع
درآمدي بر شرايط اجتماعي زرتشتيان يزد از تأسيس سلسله صفوي تا پايان پادشاهي شاه عباس اول، علي اكبر كجباف، علی اکبر تشکری، نشریه فرهنگ 68، زمستان 87
ولی فکر میکنم روستاهای زرتشتی نشین یزد خیلی بیشتر از اینا باشن. تا جایی که من اطلاع دارم تفت، مبارکه، روستای چم، روستای مزرعه کلانتر قابل بازدید هستند.